Hoe zit dat nu met die bosbranden in Australië? Zijn ze een gevolg van klimaatverandering? Maakt klimaatverandering ze erger? Of zijn ze vooral een gevolg van verkeerd bosbeheer en brandstichting? Het is zeer begrijpelijk dat het moeilijk wordt om door het (afgebrande) bos de bomen nog te zien, door alle berichten en boodschappen die hieromtrent op het internet circuleren. Daarom: tijd voor een bondige blog-post!

Spoiler alert: Ja, de bosbranden in Australië zijn onlosmakelijk verbonden met de klimaatverandering. Waarom dat zo is: zeker verder lezen!

Brandstichting

Kan het zijn dat er dit jaar zo veel bosbranden zijn omdat er meer brand gesticht wordt? Afgelopen week nog suggereerde een Brits parlementslid dat 75% van de branden in Australië aangestoken is. Bosbranden woeden elk jaar in vele delen van Australië: men spreekt er zelfs over het bosbrandseizoen. Hoewel brandstichting elk jaar opnieuw verantwoordelijk is voor een deel van de branden, zijn er geen gegevens die wijzen op een toename dit jaar. In de staat Queensland werden 114 van de 1048 branden (ca. 10%) opzettelijk of door roekeloos gedrag aangestoken tussen september en 8 januari, wat niet hoger is dan normaal. Uit historische gegevens blijkt dat de belangrijkste oorzaken voor brand bliksem en ongevallen (onvrijwillig veroorzaken van een brand) zijn, en dat lijkt dit jaar niet anders.

De link met klimaatverandering zit echter niet zozeer in het ontstekingsmechanisme van de branden, hoewel grote branden onweders kunnen veroorzaken die op hun beurt nieuwe branden doen ontstaan. Belangrijk zijn vooral de hoeveelheid brandstof en de aanwakkering van de branden. De branden in Australië worden gevoed door verdorde planten ten gevolge van maandenlange droogte en worden versterkt door extreme hitte.

Bosbeheer

Dat leidt ons tot een ander gerucht dat de ronde doet op sociale media en in bepaalde kranten: falend bosbeheer zou de hoofdoorzaak van de branden zijn, niet klimaatverandering. Experts ter zake doen deze verhalen af als misleidend. Er wordt wel degelijk aan bosbeheer gedaan om branden te voorkomen, maar de droge en warme omstandigheden die nu vaker voorkomen door klimaatverandering, maken het tijdsvenster waarbinnen gecontroleerd afbranden kan plaatsvinden korter. Bovendien ziet men dat de huidige zeer intense branden gewoon verder razen in gebieden waar brandpreventie plaatsvond. Bosbeheer ter preventie van brand is belangrijk, maar lijkt in het huidige, zeer extreme brandseizoen geen hoofdrol te spelen. Die ‘eer’ is weggelegd voor de klimatologische omstandigheden (lees hier nog meer achtergrond).

Klimaat

Wat doet het klimaat en de klimaatverandering dan precies? Heel belangrijk hierbij is het seizoenale karakter van de bosbranden. In de Australische lente en zomer regent het weinig en kan het (heel) warm worden. Ideale condities voor het ontstaan van branden: denk bijvoorbeeld aan zomerbranden in onze heidegebieden, of de ‘rode vlag’ die uithangt in de Hoge Venen bij warme en droge omstandigheden. Branden maken op veel plaatsen in Australië deel uit van een natuurlijke cyclus. De typische droge en hete condities tijdens de Australische zomer kunnen versterkt worden door complexe weerpatronen, zoals bijvoorbeeld een “dipool event” in de Indische Oceaan, waarbij het water rond Indonesië kouder is dan normaal, en “El Nino”-events die gepaard gaan met warmer en droger weer, vooral in het Zuidoosten van Australië.

In het laatste decennium hebben verschillende studies (enkele voorbeelden: studie 1 in 2011, studie 2 in 2013, studie 3 in 2016) er in duidelijke bewoordingen op gewezen dat klimaatverandering een sterk effect heeft op de temperatuur en de droogte down-under. Klimaatverandering grijpt immers enerzijds in op de bovengenoemde weerfenomenen (dipool events and El Nino), en zorgt anderzijds voor een gestage toename van de temperatuur in Australië (en elders), met toenemende kans op extreme hittegolven. Reeds in 2017 werd er in een wetenschappelijke studie op gewezen dat de huidige langdurige droogte in Australië geen historisch precedent heeft over de laatste 400 jaar. 2019 was in Australië het warmste en droogste jaar sinds het begin van de metingen (1910). Tesamen met een hevig dipool event, zorgde dit voor condities die ideaal zijn voor het ontstaan van grote en intense branden.

Extreme hittedagen in Australië nemen toe door de klimaatverandering (bovenaan) terwijl het in 2019 ook extreem droog was: ideale condities voor een stevige brand. (Bron: http://www.bom.gov.au)

 

Betekent dit dan dat er nooit eerder een dergelijke brand is voorgekomen in de Australische geschiedenis? Vaak wordt er verwezen naar het ‘bushfire’-seizoen van 1974-1975, waar een nog (veel) grotere oppervlakte van Australië in brand stond dan nu het geval is, terwijl de temperatuur lager en het weer natter was. Maar dat is eigenlijk appelen met peren vergelijken. De branden toen zijn niet te vergelijken met de huidige situatie: ze vonden vooral plaats in afgelegen graslanden, waar de grote hoeveelheid regen voor het brandseizoen voor ongebruikelijke grasgroei had gezorgd (en dus heel veel brandstof). De branden van 2019-2020 daarentegen teisteren niet enkel die typische ‘brand-ecosystemen’, maar ook gematigde en subtropische bossen.

Zelfs los van die ongebruikelijke brand, heeft Australië een geschiedenis van hevige branden. Bosbranden zijn, zoals eerder gezegd, een natuurlijk onderdeel van Australische ecosystemen. De meeste planten in de bush kunnen goed tegen brand en hebben zelfs vuur nodig om zich voort te planten. Klimaatverandering maakt de situatie  echter extremer en maakt de branden intenser en grootschaliger, zodat het herstel van de ecosystemen trager  gaat. Wetenschappers schatten in dat tientallen tot zelfs honderden diersoorten het risico lopen uit te sterven door de huidige branden. Bovendien bemoeilijkt klimaatverandering het herstel verder door de meer extreme klimaatomstandigheden (hitte en droogte) en het hogere risico op nieuwe branden. De branden stoten ook enorme hoeveelheden CO₂ uit: de uitstoot bedraagt op dit moment reeds twee derde van de jaarlijkse menselijke uitstoot van CO₂ in Australië. Wat de klimaatverandering op zijn beurt weer verder kan versterken.

Slotconclusie: de bosbranden in Australië en klimaatverandering zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Klimaatverandering zorgt voor meer extreme temperaturen, frequentere extreme droogte, en meer frequente dipool-events en hevigere El Nino’s. Net dat zijn de factoren die de ernst van het bosbrandrisico in Australië bepalen. De klimaatverstoring zal het risico op branden in de toekomst daarom almaar groter zal maken. We bedenken liever niet wat een combinatie van een toekomstige super El Niño, een extreem dipool-event en gradueel stijgende temperaturen voor de inwoners van de getroffen Australische staten zal betekenen.

ERIC STRUYF, SARA VICCA, HANS DE BOECK, IVAN JANSSENS en BERT GIELEN