Tijdens het college van 30 oktober 2019 in het korfvak klimaatverandering kwam het (milieu)sociologische en beleidsanalytische perspectief aan bod. Prof. Ann Crabbé (Universiteit Antwerpen, Faculteit Sociale Wetenschappen) hing haar college op aan de prangende vraag “De uitdagingen in de klimaattransitie: waarom het klimaatprobleem erkennen en oplossen zo moeilijk blijft”.
Wetenschappelijke consensusvorming was al niet makkelijk, maar de maatschappelijke en politieke agendering blijkt ook nog een hele klus
Hoewel de eerste signalen voor een veranderend klimaat onder invloed van menselijke druk al gegeven werden op het einde van de 19de eeuw, duurde het nog tot in de jaren 60 eer klimaatverandering vanuit meerdere wetenschappelijke disciplines steeds vaker geïnterpreteerd werd als een probleem waaraan de mens ten grondslag lag. Het was pas eind jaren 80, begin jaren 90 van de 20ste eeuw dat – te danken aan meer robuuste kennis door meer data en beter modelleringen – de consensus breed gedeeld begon te worden in de wetenschappelijke wereld.
De maatschappelijke erkenning van het probleem is/was zo mogelijk nog moeilijker en langdradiger dan het vinden van wetenschappelijke consensus. In eerste instantie omdat erkenning van milieuproblemen (zoals klimaatverandering) als een maatschappelijk probleem niet vanzelf verloopt. Er is een proces van ‘naming & framing’ nodig, waarin wetenschappelijke kennis nog ter discussie wordt gesteld, waarin – beïnvloed door uiteenlopende belangen, waarden en normen – actoren in de samenleving hun ‘beeld’ van het probleem en van eventuele oplossingsrichtingen aanreiken. En dan is er nog de politieke agenda, waarin veel problemen schreeuwen om aandacht. Ook de beschikbare financiële middelen om beleid te ontwikkelen en te voeren zijn schaars en worden fel bevochten.
Een en ander maakt dat – zelfs tot op vandaag – beleidsvoering rond klimaatverandering (in de ogen van velen) te traag op gang komt en schromelijk tekortschiet.
Roep naar sterker overheidsoptreden genuanceerd door een pleidooi voor meer ‘patchwork’
Betogers in de klimaatmarsen uiten vaak heel uitdrukkelijk de wens (of zelfs de eis) dat de overheid dringend in actie moet schieten. Heel begrijpelijk en wellicht ook terecht, maar misschien gaat hun oproep wel deels voorbij aan de wetenschap dat effectieve oplossingen voor het klimaatprobleem niet alleen kunnen worden aangereikt door overheden (van verschillende bestuurslagen), maar dat er ook medewerking en inzet nodig is vanuit diverse beleidsdomeinen van diezelfde overheden (landbouw, ruimtelijke ordening, milieu enz.) en dat diverse types actoren elk hun steentje zullen moeten bijdragen (kennisinstellingen, industrie, NGOs…). Kortom, we hebben niet alleen GOVERNMENT nodig, maar vooral ook multi-level, multi-sector en multi-actor GOVERNANCE, wat ongetwijfeld maar ook noodzakelijk zal leiden tot een ‘patchwork’ van initiatieven.
Beeld: Remko De Waal, ANP
Kritische reflecties bij de tendens tot ‘individualisering’ van de verantwoordelijkheid
Tijdens haar college benadrukte prof. Crabbé dat het bijdragen aan de oplossingen van de klimaatverandering niet primair mag geframed worden als een individuele verantwoordelijkheid: als de verantwoordelijkheid van eenieder om zijn of haar persoonlijke levensstijl te verduurzamen. Het is en blijft belangrijk dat deze individuele gedragsaanpassingen (‘agency’) aangevuld worden met aanpassingen in de structuren en instituties van de samenleving. Het veranderen van die structuren moet een collectieve en politieke opgave zijn. Experten mogen hun adviezen geven (graag zelfs!), maar finaal moeten onze politieke verantwoordelijken democratische en gedragen beslissingen nemen die het vermogen hebben om structureel en systemisch onze samenleving te verduurzamen.
Verder werd ook het belang onderlijnd van een inclusief en rechtvaardig klimaatbeleid, waarin niet alleen de blanke, hoogopgeleide middenklasse warm voor loopt, maar ook voordelen oplevert voor mensen uit andere sociaal-economische klassen. “Klimaatbeleid zal rechtvaardig zijn, of het zal niet zijn”. Het belang daarvan werd dit jaar al treffend geïllustreerd via de Franse Gilets Jaunes beweging. Afgezien van het (verwerpelijke) geweld dat deze beweging teweegbracht, was het vooral een terechte oproep om klimaatbeleid te koppelen aan sociaal beleid, waarin ook oplossingen worden aangereikt voor onder meer energiearmoede, mobiliteitsarmoede en voedselarmoede.
Beeld: Bruno Arbesu, REA
Meer lezen over de rol van sociologie in klimaatverandering? Hierbij een weblink naar een interessante publicatie over dit thema: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/1943815X.2015.1108342
De ecologie van een wereld in verandering 