De voorspellingen suggereren dat op 25 of 26 juli 2019 het record van hoogst gemeten temperatuur in België  verbroken zal worden. Oorzaak is hete lucht die vanaf het zuiden wordt aangezogen dankzij een lagedrukgebied west van ons, en een hogedrukgebied ten oosten.

Figuur 1: Lage druk ten westen en hoge druk ten oosten zorgen voor aanvoer van hete lucht uit Spanje en N-Afrika.

 

Door het sneller dan gemiddeld opwarmen van de noordpool, vermindert het temperatuurverschil met de lagere breedtegraden. Net die temperatuurgradiënt voedt de straalstroom, een zone met hoge windsnelheden op zo’n 10 km hoogte (en de reden waarom je sneller van de VS naar Europa vliegt dan omgekeerd). Een zwakkere straalstroom geeft aanleiding tot meer golvende patronen in de atmosfeer, met meer kans op ongewoon warm weer voor regio’s binnen de noordwaarts gerichte stroming (zoals West-Europa op dit moment dus), of ongewoon koud weer voor regio’s binnen de zuidwaarts gerichte luchtstromen.

Figuur 2: Links de noordwaartse meander in de straalstroom die heet weer naar West Europa brengt. Rechts de temperatuursafwijking als gevolg van deze straalstroommeander.

 

Klimaatverandering?

In welke mate de huidige hittegolf een gevolg van de klimaatverandering is, kan pas met zekerheid gezegd worden na diepgaande (tijdrovende) analyses. Maar, het patroon past duidelijk wat we verwachten als gevolg van klimaatverandering. Recent groeit het aantal zogenoemde attributie-studies die het merendeel van de hittegolven uit recente jaren minstens voor een deel konden toeschrijven aan klimaatverandering. Naast de toename in frequentie, duur en intensiteit van hittegolven valt ook op dat er meerdere hittegolven min of meer tegelijk plaatsvinden – ook grote delen van het Westen van Noord-Amerika (bvb. Alaska!) kreunen deze weken onder de hitte. In omvang verbleekt de hittegolf van bvb. 1976 dan ook ten opzichte van de hittegolf van 2018 (en 2019).

Figuur 3: Vergelijking van de globale temperatuursafwijking tijdens de zomer van 1976 (links) en die van 2018 (rechts). Terwijl 1976 vooral heet was in onze contreien, was het in de zomer van 2018 in vele delen van de noordelijk halfrond bakken.

 

Een recente studie berekende dat de hittegolf die in 2018 grote delen van het noordelijk halfrond teisterde nooit zo’n omvang zou kunnen gehad hebben zonder de door de mens veroorzaakte klimaatverandering. Maar liefst 22% van het noordelijk halfrond beleefde toen tegelijkertijd “extreem hete” dagen. Nog volgens deze studie kunnen hittegolven van dergelijke omvang zich bij 1.5°C opwarming in ongeveer twee van de drie jaren voordoen. Bij 2°C opwarming zal zowat elk jaar een hittegolf kennen met minstens de omvang van de hittegolf van 2018.

 

Klimaatadaptatie

Droogte en hitte versterken elkaar. Het verdampen van water vergt energie en hoe meer energie naar verdamping gaat, hoe minder het oppervlak kan opwarmen. Naarmate er minder water voorhanden is, zal deze natuurlijke airco minder werken, waardoor de omgeving sneller opwarmt. De felste hittegolven doen zich daarom meestal voor na een droge periode (zoals nu). Dit effect speelt ook in steden, waar er veel regenwater snel wordt afgevoerd, zeer weinig verdamping is en hitte gevangen blijft tussen de hoge gebouwen. Daarom maken vooruitziende steden werk van maatregelen voor klimaatadaptatie – het draaglijker maken van de gevolgen van klimaatverandering  – door het installeren van meer natuurlijke airco’s: bomen, parken, wateroppervlakken. De lokale temperatuur wordt fel beïnvloed door zulke groene of blauwe oppervlakken. Een straat of gazon in de vlakke zon zal veel warmer worden dan eenzelfde straat of gazon in de beschutting van bomen. Lokale besturen, maar ook individuen kunnen de impact van hittegolven dus temperen door meer groen te voorzien, meer schaduw en minder verharde oppervlakken. Ook uw tuin zelf vaart er wel bij, want voor planten is het op zulke hete dagen ook code rood waarbij schaduw en genoeg drinken zeer aan te raden zijn. Veel hoeven dit soort adaptatiemaatregelen niet te kosten, maar er is wel een omslag in denken voor nodig waarbij we kijken naar trucs die bvb. in het warme zuiden van Europa al eeuwen worden toegepast. Kale tuinen zonder bomen, laat staan tuinen met kunstgras, horen daar niet bij, want die maken de hittegolf lokaal nog ondraaglijker.

 

Figuur 4: Ook planten lijden onder de hitte – zeker als ze in de zon staan en de grond is uitgedroogd. Dit wordt geïllustreerd door deze infraroodfoto van een experiment waarbij planten aan verschillende neerslagregimes worden blootgesteld. De planten links hebben al 20 dagen geen water meer gekregen, en kunnen zich nauwelijks nog koelen door water te verdampen (cf. zweten). Ze zijn meer dan 10 °C warmer dan hun goed bewaterde soortgenoten rechts. (foto Hans De Boeck, 22 juli 2019)

 

SARA VICCA en HANS DE BOECK