Hoe groot?

Enkele dagen geleden brak er een enorme ijsberg af van Antarctica, meerbepaald van de Larsen-C ijsplaat. De ijsberg is gigantisch – één van de grootste die ooit waargenomen werd: hij bestrijkt een oppervlakte van 5800 km² en is zo’n 200 m dik. Zo’n witte massa is moeilijk voor te stellen zonder vergelijkingspunt: de oppervlakte komt overeen met de provincies Oost-Vlaanderen en Antwerpen samen. Met eenzelfde hoeveelheid ijs zou je een brug kunnen maken, zo breed als de Belgische kustlijn tot Groot-Brittanië, zodat je over deze ijsbrug te voet naar Londen kan.

Als je de ijsberg tussen België en het Verenigd Koninkrijk zou leggen, was de Eurotunnel niet meer nodig.

Wat betekent dit nu voor de zeespiegelstijging?

Wetenschappers zijn het erover eens dat het afbreken van deze ijsberg geen grote invloed zal hebben op de zeespiegelstijging. Dit komt omdat de ijsberg reeds dreef op de Wedellzee.

Maar wat is juist het verschil tussen landijs en drijvend ijs? Landijs dat door een gletsjer wordt meegevoerd naar zee, voegt een extra massa water toe aan de oceaan. Kijk maar eens goed naar het waterniveau als je een goed gevuld waterglas vult met een heleboel ijsblokjes. Je zal zien dat het water stijgt.

Eens het ijs drijft, zal door het smelten géén extra watervolume toegevoegd worden. IJs heeft de speciale eigenschap dat het een lagere dichtheid heeft dan water (anders zou ijs niet drijven). Wanneer ijs smelt, zal het terug een hogere dichtheid aannemen in de vloeibare vorm.

Hoeveel volume neemt het smeltend ijs in? Het gewicht van een drijvend voorwerp is steeds gelijk aan het gewicht van de verplaatste vloeistof. Met andere woorden: het totale gewicht van het ijs is gelijk aan het gewicht van een volume water zo groot als het ijs dat zich onder het wateroppervlak bevindt. Als het ijs dus smelt, zal het nieuwe water mooi het volume van het ijs innemen. Dit is de bekende Wet van Archimedes. Archimedes kwam tot dit inzicht terwijl hij in bad zat, waarbij hij uit blijdschap ‘Eureka’ (ik heb het!) riep.

Het toevoegen van ijsblokjes verhoogt het waterniveau, maar dit stijgt niet wanneer het smelt. Deze vergelijking is ook toepasbaar voor landijs dat in zee terechtkomt (toevoegen van ijsblokjes) en het smelten van drijvende ijsschotsen of ijsplateaus zoals de Larsen-C ijsberg. 

Hetzelfde principe is zeer belangrijk voor het zeeniveau: de drijvende ijskappen (op de Noordpool, in fjorden…) zullen eens ze smelten geen zeespiegelstijging veroorzaken, maar alle smeltend landijs wél. De grootste landijskappen bevinden zich op Antarctica (uitgezonderd de ijsplaten zoals Larsen-C) en Groenland, maar ook het afsmelten van alle alpiene gletsjers zal de zeespiegel doen stijgen.

Toch een effect op landijs?

De afgekalfde ijsberg vormde een deel van het Larsen-C ijsplateau. Deze ijsplaat vormde een belangrijke barrière voor de landgletsjers die het ijs naar deze plaat afvoeren. Doordat deze ijsplaat meteen 12% in oppervlakte geslonken is, kan deze afvoer veel sneller gaan dan voordien. Bovendien zal een versnelde afvoer van landijs wél een invloed hebben op de zeespiegelstijging én is al gebleken dat een eerste afkalving vaak de voorbode is van het volledige uiteenvallen van een ijsplateau. Dit gebeurde al in 1995 met de Larsen-A en in 2002 met de Larsen-B ijsplaat, die nu volledig verdwenen zijn.

Wanneer de totale oppervlakte van de aarde die met ijs bedekt is afneemt, zal er ook minder zonlicht teruggekaatst worden, omdat wit ijs veel beter het zonlicht reflecteert dan donker zeewater. Hierdoor wordt de opwarming van de aarde en het smelten van landijs verder bevorderd.

Een veranderend ecosysteem

Het verdwijnen van de ijsplateaus kan ook verregaande gevolgen hebben voor het ecosysteem in de zuidelijke oceanen. Enerzijds zal meer zonlicht de productie van plankton in deze gebieden kunnen verhogen. Als het ijs verdwijnt, zullen echter ook de specifieke organismen die momenteel onder de ijsplateaus leven verdwijnen. De ijsplateaus blijken bijvoorbeeld heel belangrijk te zijn voor het overwinteren van krill, een van de belangrijkste voedselbronnen voor pinguïns, walvissen en zeehonden in deze streek. Wat de precieze gevolgen van het afbreken van deze ijsberg zullen zijn, moet nog blijken. Het mag dus duidelijk zijn dat deze gebeurtenis een unieke kans biedt voor wetenschappelijk onderzoek naar de Antarctische ijsplaten en het bijhorende ecosysteem.

DOOR LENNERT SCHEPERS