Wat kan ik zelf doen aan de klimaatproblematiek? En hoe staat de ene actie tegenover de andere? Het zijn vragen waar veel mensen mee worstelen. Begrijpelijk ook. Klimaatverandering is immers een zeer complexe problematiek, en klimaatoplossingen zullen een zeer grondige maatschappelijke transitie vereisen.
Maar toch zijn er heel wat zaken die je als individu kan aanpakken, die echt een verschil maken. Eén daarvan zijn eetgewoontes. Stop nu vooral niet met lezen: het laatste wat we willen is dat je denkt dat we je volledige doen en laten willen veranderen. Dat is überhaupt niet het geval. Wat we willen bereiken is dat mensen nadenken over de klimaatimpact van hun dagdagelijkse dieet, en het ‘laaghangend fruit’ dat hier klimaatgewijs nog te rapen is.
Aanleiding is een nieuw artikel in Nature. Het toont nogmaals onomwonden aan wat we eigenlijk al een tijdje weten: vlees heeft een grote klimaatimpact. Indien we met zijn allen rundsvlees, 1 op de 5 keer dat we het willen eten, achterwege zouden laten, zou dit de ontbossing drastisch terugdringen. De ermee gepaard gaande CO2-emissies zouden op die manier met zo’n 56% afnemen! Dat lijkt dus een kleine inspanning met een grote impact.
Een mooi moment dus om eens wat dieper in te gaan op het directe verband tussen voedselproductie en klimaatverandering, en de grote verschillen tussen vaak kleine veranderingen in dieet.
Landbouw-, voedselproductie en uitstoot van broeikasgassen: algemeen
Voedselproductie, en de hele maatschappelijke bedrijvigheid die hiermee gepaard gaat, is een belangrijke medeoorzaak van klimaatverandering. Zo’n 25% van de totale uitstoot van broeikasgassen is direct gelinkt aan landbouw en voedselproductie, de verwerkende voedselnijverheid en het gekoppelde landgebruik.
Soms komt de uitstoot uit onverwachte bron. Ontbossing om landbouwgebied te creëren om veevoeder te produceren is bijvoorbeeld verantwoordelijk voor bijna 10% van de totale jaarlijkse broeikasuitstoot, omdat bossen worden afgebrand. Daarnaast zijn aan voedsel gelinkte broeikasgasbronnen ook deels ‘verborgen’ in andere sectoren, bijvoorbeeld de verwerkende industrie en energieproductie. Anderzijds is niet alle landbouw direct gericht op voedselproductie: zo worden ook gewassen voor biobrandstoffen geteeld.
Wanneer we de voetafdruk van de landbouw willen verkleinen, moet er een ware systeemtransitie plaatsvinden in ons voedselsysteem. We moeten immers tegelijk verschillende processen aanpakken, die mooi worden samengevat in de onderstaande grafiek van Climate Solutions van Project Drawdown. Het valt hierin meteen op dat een kleiner en optimaal bewerkt landbouwareaal, een vermindering van de voedselverspilling en een shift in dieet onmisbare onderdelen zijn van deze transitie.
Het is duidelijk: een grote transformatie van ons voedselsysteem is een essentieel onderdeel van de klimaattransitie. Landbouw speelt immers ook een sleutelrol bij andere milieuproblemen, zoals de reductie van de biodiversiteit, waterbeschikbaarheid en milieuproblemen door overmatige bemesting.
Welke rol speelt de consument?
Een belangrijke rol. En dat kan mooi geïllustreerd worden door wat wetenschappers aanduiden als de ‘The Global Syndemic of Obesity, Undernutrition and Climate Change’. Overvoeding (en daaraan gekoppelde ‘beschavingsziektes’), ondervoeding en klimaatverandering zijn onlosmakelijk verbonden pandemische problemen, vandaar ‘syndemie’. Een belangrijk deel van de klimaat-impact van voedselproductie wordt gestuurd door de overconsumptie in de rijkste landen, en de grote klimaat-impact van ongezonde eetgewoontes. Anderzijds heeft klimaatverandering de grootste impact op degenen die nu al de minste kansen hebben: door aanhoudende droogte zal ondervoeding in de armste landen verder versterkt worden.
Onderstaande grafiek toont overduidelijk dat sommige voedselproducten inherent minder klimaatvriendelijk zijn dan andere. Er zijn enorme verschillen wat betreft broeikasgasuitstoot doorheen de hele levenscyclus, afhankelijk van het voedselproduct. De grootste uitstoot is gekoppeld aan alle dierlijke producten (vooral rundsvlees), die een bovenmatig groot deel uitmaken van het gemiddelde dieet in rijke landen. Een kilo rundvlees heeft een 75 keer grotere impact dan een kilo erwten.
In een interessante publicatie, gepubliceerd in Science in 2020, wordt een consumptie-shift dan ook duidelijk naar voor gebracht als essentieel voor het behalen van de 2°C opwarming doelstelling. Eigenlijk moeten er 5 grote werven worden aangepakt: een shift naar een dieet met plantaardig voedsel als basis, een shift naar een gezond dieet, duurzaam verhogen van de productie per land-eenheid, reductie van voedselverspilling en verbeterd landbeheer (vb. precisie-landbouw). Zonder deze voedsel- en landbouwtransitie zal het, zelfs indien alle andere sectoren gradueel naar een nul-uitstoot gaan tegen 2050, onmogelijk zijn om de 1.5° C of zelfs de 2° opwarming doelstelling te halen.
Het is dus duidelijk dat consumenten een sleutelrol spelen. Het is belangrijk dat we ons bewust zijn dat onze voedingskeuzes van essentieel belang zijn voor het klimaat. Eén vlucht annuleren van 1000 km naar Barcelona levert een klimaatwinst op van zo’n 200 kg CO2. Dit komt overeen met zo’n 15-20 consumpties van 200 gram rundsvlees. Doordacht bezig zijn met dieet heeft dus op individueel vlak een potentieel grotere invloed dan doelbewust niet vliegen.
Dit wordt nog eens goed samengevat in volgende grafiek, uit het nieuwste klimaatrapport van het IPCC, net gepubliceerd in 2022. Een ‘shift to sustainable and balanced healthy diet’ is potentieel belangrijker in de klimaattransitie dan vb. de introductie van elektrische voertuigen. De impact is van dezelfde grootteorde als de shift naar net-zero gebouwen en een sterk verhoogde energie-efficiëntie in de industrie. Waarmee we niet gezegd willen hebben dat het vliegtuig links laten liggen en een mobiliteits-shift geen goede keuzes zijn. We willen enkel de mogelijke oplossingen even in perspectief plaatsen. Als we bij veel relatief simpele keuzes doordacht te werk gaan, komen we al een heel eind.
De ecologie van een wereld in verandering 