Deze post verscheen eerder als artikel in De Standaard op 19 mei 2018. Wij danken de Standaard voor deze bijdrage aan onze blog.

Er waart een plaag door Europa: de buxusmot, een nachtvlinder waarvan de rupsen in geen tijd hele buxushagen ontbladeren. Vermoedelijk is de soort in 2005 met een lading buxussen vanuit China naar Duitsland gekomen en van daar vervolgens naar hier. Tuiniers, die houden van de buxus omdat hij zich in decoratieve vormen laat snoeien en soms al decennia hun tuinen siert, worden door de rupsen tot wanhoop gedreven. In Vlaanderen is die begrijpelijke emotie deze week geëscaleerd tot een polemiek waarin natuurliefhebbers beschuldigd worden van broodroof en buxusliefhebbers verantwoordelijk worden geacht voor de dood van jonge vogeltjes.

De rupsen van de buxusmot aan het werk: met hun vraat drijven de rupsen vele tuiniers tot wanhoop (Foto: CG Concept)

Wegspuiten dan maar

Het begon met een editoriaal in het vakblad Boer & Tuinder, waarin de voorzitter van de Boerenbond, Sonja De Becker, stelt dat de buxus het slachtoffer is van een lastercampagne van Natuurpunt. Onder het motto ‘Think outside the buxus’ raadt de natuurvereniging aan om bij ernstige aantasting te overwegen om de getroffen buxus te vervangen door andere planten die interessant zijn voor vlinders, bijen en hommels zoals lavendel, marjolein, meidoorn of sporkehout. De Becker noemt dat ‘pure broodroof voor onze buxuskwekers’ en vindt dat ‘dit moet stoppen’. ‘De gevolgen voor deze bedrijven zijn enorm’, schrijft ze. ‘Het is immers niet de buxus die de schuldige is, maar wel de buxusmot. Dit invasieve, exotische insect moet worden bestreden.’

Lavendel is één van de alternatieven voor de buxus die Natuurpunt aanraadt. (Foto: Arborix.be)

De Becker wijst er (ironisch genoeg, zie verderop) op dat buxusplanten nuttig kunnen zijn voor bijen. Ze raadt aan om de getroffen struiken van rupsen te vrijwaren met biologische of chemische bestrijdingsmiddelen, die ‘prima werken’ en ‘mits oordeelkundig gebruik perfect veilig zijn voor mens en milieu’.

Omdat de Europese Unie eind vorige maand nog besliste dat sommige bestrijdingsmiddelen niet veilig genoeg zijn, wekte die laatste oproep argwaan. Er rees zelfs een vermoeden dat de bestrijding van de buxusmot schade berokkent aan jonge koolmezen, die hier en daar dood in nestkastjes werden aangetroffen. Koolmezen brengen hun jongen groot met rupsen. Nestkastjes hangen in tuinen en het is ook in tuinen dat de buxusmot bestreden wordt. Misschien hebben de jonge meesjes vergiftigde rupsen gegeten?

Erik Matthysen is ornitholoog aan de universiteit van Antwerpen en onderzoekt al jaren mezen in nestkasten. Hij merkt op dat het te vroeg is om de impact van de bestrijding van buxusmotten te zien op het broedsucces van de koolmees. ‘De voorbije jaren zien we dat ze het niet geweldig doet, maar ook niet dramatisch. Ik heb geen aanwijzingen dat er een correlatie is met de opkomst of de bestrijding van de buxusmot.’

Er zijn geen aanwijzingen dat de mezenpopulatie wordt aangetast door het eten van vergiftigde buxusmot-rupsen. Het risico voor de mezen ligt eerder in een mogelijke afname van de insectenpopulaties, en dus van het aanbod aan voedsel. (Foto: Natuurpunt)

Nuttige insecten

Erik Matthyssen is sceptisch over een mogelijk effect. ‘Ik weet niet hoe toxisch die producten zijn voor mezen, maar het effect kan hooguit lokaal zijn. De meeste mezen broeden niet in de buurt van buxustuinen. Het broedsucces van mezen is vooral afhankelijk van de weersomstandigheden tijdens het broedseizoen. Een nat en koud voorjaar heeft een negatieve impact, net als warme temperaturen in het begin van het broedseizoen, gevolgd door een koudegolf. We zien ook dat ze minder succesvol broeden in stedelijk gebied, omdat ze daar minder rupsen vinden. Eigenlijk zouden die bestrijdingsmiddelen vooral een effect kunnen hebben via hun impact op insectenpopulaties. Als ook andere soorten insecten onder de bestrijding lijden, hebben de mezen minder voedsel.’

Volgens bioloog en vlinder­kenner Hans Van Dyck is dat laatste het ware risico bij het bestrijden van de buxusmot. ‘Die middelen zijn weinig specifiek. Ze doden alle insecten. Als je wilt vermijden dat je bijen, inheemse vlinders en andere nuttige insecten doodt, kun je die producten beter niet gebruiken in seizoenen dat er bijen, inheemse vlinders en nuttige insecten zijn. Met andere woorden: niet gedurende de hele tijd dat je last hebt van de rupsen van de buxusmot.’

Gif spuiten is volgens Van Dyck vaak niet meer dan een wapenwedloop met de soort die je wilt bestrijden. ‘Als je een paar resistente exemplaren hebt, geef je ze de kans om zich zonder concurrentie te vermenigvuldigen tot een resistente populatie. De plaag blijft, de nevenschade ook.’

Van Dyck wijst erop dat het oorspronkelijke probleem bij de plantenhandelaren zelf ligt. ‘Het laatste moment waarop de buxusmot nog een halt kon worden toegeroepen, was toen die Duitse importeur zijn planten uit China haalde. Als hij ze op dat moment in quarantaine had geplaatst, waren die motten hier nooit een plaag geworden.’

WOUTER WOUSSEN (De Standaard)

Bewerkt voor de blog door ERIC STRUYF

Deze post verscheen eerder als artikel in De Standaard op 19 mei 2018. Wij danken de Standaard voor deze bijdrage aan onze blog. Onder andere GCE-onderzoeker ERIK MATTHYSEN werkte mee aan het artikel.